Το μάθημα της Έκθεσης και ο Κορωνοϊός 

Σας τράβηξα την προσοχή; Αυτό ήθελα! Εύλογα θα αναρωτηθείτε πως ένα μάθημα θεωρητικής κατεύθυνσης μπορεί να βοηθήσει σε ένα ιατρικό ζήτημα. Σάματις τα βιβλία έχουν αντιμικροβιακές ιδιότητες; 

Το μάθημα της Έκθεσης είναι το δυσκολότερο των Πανελληνίων, όσο και αν δεν το δέχονται πολλοί και είναι αυτό που ασκεί την κριτική σκέψη των μαθητών, τους προβληματίζει και τους εμπλέκει ενεργά με διαχρονικά και επίκαιρα θέματα. Αν εμείς οι φιλόλογοι κάνουμε καλά την δουλειά μας, μπορούμε να συμβάλλουμε στην δημιουργία σκεπτόμενων ανθρώπων και ενεργών πολιτών. Η έκθεση είναι το μάθημα που μας κάνει να σκεφτόμαστε, να αμφιβάλλουμε, να αναζητούμε αιτίες-συνέπειες- λύσεις και να κοιτάς το κάθε ζήτημα σφαιρικά και πολύπλευρα. 

Έτσι λοιπόν, όταν προκύπτουν σοβαρά ζητήματα, έχουμε τα εργαλεία για να σταθούμε κριτικά απέναντι στις πληροφορίες & να εξάγουμε χρήσιμα συμπεράσματα. Γιατρός δεν είμαι, ούτε μπορώ να βοηθήσω από ιατρικής πλευράς ωστόσο από το φιλολογικό μου μετερίζι μπορώ να προσεγγίσω κάπως, χαριτωμένα μεν σοβαρολογώντας δε, το ζήτημα του SARS-CoV-2.

Έστω λοιπόν ότι θέλουμε να προβληματιστούμε για τις αιτίες/συνέπειες/λύσεις μιας πανδημίας.  Πως κινούμαστε;

Επικοινωνιακό πλαίσιο

Σε κάθε έκθεση πρέπει να γνωρίζουμε ποιος μιλάει, σε ποιον απευθύνεται, ποιος ο ρόλος του και τι είναι αυτό που πραγματεύεται. Έτσι, όταν διαβάζουμε άρθρα, ή ακούμε δημόσιες τοποθετήσεις καλό είναι να επιλέξουμε όλα τα προαναφερθέντα. Αυτός που μιλάει είναι σχετικός με την διάδοση ιών; Με ποια ιδιότητα μιλάει; Σε ποιους φαίνεται να απευθύνεται;

Φέτος, έχουν προστεθεί και νέα κειμενικά είδη στην ύλη των πανελληνίων, με το κείμενο οδηγιών να είναι ένα από αυτά. Τα κείμενα οδηγιών γράφονται με ρήματα δράσης για να αποδοθούν οι διαδικασίες, χρονικές διαρθρωτικές λέξεις για να τοποθετηθούν οι ενέργειες στη σωστή σειρά και αιτιολογικούς συνδέσμους για την αποσαφήνιση των αιτιών. Αυτό σημαίνει πως διαβάζουμε μόνο τις οδηγίες από τα επίσημα σαιτ των εθνικών ή παγκόσμιων φορέων και τις ακολουθούμε πιστά. Δεν αυτοσχεδιάζουμε, δεν επαναστατούμε, δεν αναζητούμε “μυστικές” συνταγές με κηραλοιφές και πρόπολη, ούτε αναπαράγουμε κακογραμμένα ποστ υποτιθέμενων Ιταλών γιατρών ή Κινέζων νοσοκόμων που δίνουν ασυνάρτητες οδηγίες. 

Τρόποι πειθούς

• Επίκληση στην λογική: όταν πραγματευόμαστε επιστημονικά ζητήματα καλό είναι να χρησιμοποιούμε επίκληση στην λογική. Ο πομπός απευθύνεται στην διάνοια του δέκτη και δείχνει ερεθίσματα ώστε να λειτουργήσει με γνώμονα την λογική και, έτσι, να αποδεχθεί τις θέσεις του. Ποια μέσα χρησιμοποιούμε;

• Επιχειρήματα: θεωρητικοί συλλογισμοί αποτελούμενοι από λογικές προτάσεις που καταλήγουν σε ενα συμπέρασμα. Ο συλλογισμός όμως δεν είναι της μορφής 1+2=3 αλλά πρέπει να χαρακτηρίζεται από ορθότητα. Η ορθότητα επιτυγχάνεται με την ύπαρξη αλήθειας και εγκυρότητας σε όλες τις προκείμενες. Αυτό σημαίνει ότι η παράθεση υποθέσεων, προσωπικών απόψεων, fake news και ανεπιβεβαίωτες ισχυρισμών καθιστά μη λογικά ορθό το επιχείρημα μας. ΟΣΟ ΛΟΓΙΚΟΦΑΝΕΣ ΚΑΙ ΑΝ ΑΚΟΥΓΕΤΑΙ.

• Τεκμήρια: Όλα τα πραγματικά στοιχεία που λειτουργούν ως αποδείξεις. Στατιστικά δεδομένα από επίσημους εθνικούς ή παγκόσμιους οργανισμούς, πραγματικά γεγονότα τσεκαρισμένα από επίσημα ειδησεογραφικά πρακτορεία, επιστημονικά πορίσματα από ιατρούς συγκεκριμένων ειδικοτήτων. Όλα τα άλλα που είπε ο μπατζανάκης του ξαδέρφου, κάποιο σαιτ της κακιάς ώρας ή οποιοσδήποτε γνωστός -αλλά μη γιατρός-, δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως τεκμήριο.

• Παραδείγματα: ένα από τα πιο πειστικά μέσα πειθούς μιας και αναφέρεται σε εμπειρίες της πραγματικότητας με τις οποίες εύκολα βρίσκουμε ομοιότητα. Στην περίπτωση του κορωνοϊού ένα καλό παράδειγμα προς αποφυγήν είναι η γειτόνισσα Ιταλία, μία χώρα που μας μοιάζει πολύ, σε πολλά. Οι άνθρωποι εκεί ταλαιπωρούνται φρικτά, ας λάβουμε σοβαρά υπόψιν την περιπέτεια τους.  ΓΙΑ ΝΑ ΜΗΝ ΠΆΘΟΥΜΕ ΤΑ ΙΔΙΑ.

• Επίκληση στο συναίσθημα: Ο πομπός απευθύνεται στην ψυχή του δέκτη και επιχειρεί να κινητοποιήσει συναισθήματα που θα τον καταστήσουν ευνοϊκά διακείμενο απέναντι του. Χρησιμοποιείται η συγκινησιακή γλώσσα, τα σχήματα λόγου, η χρήση του α’ και β΄προσώπου, η μεγαλοστομία και οι συναισθηματικά φορτισμένες έννοιες. Στα επιστημονικά κείμενα αποφεύγουμε τέτοια γλώσσα, αλλά στην περίπτωση του κορωνοϊού επιτρέπουμε την παρακάτω πρόταση στο τέλος κάθε κειμένου: “Ο ιός διασπείρεται εύκολα και τα νοσοκομεία δεν έχουν αρκετά κρεβάτια. Λυπηθείτε την γιαγιά σας με τα προβλήματα υγείας, την έγκυο συνάδελφο, το φανταράκι με το αυτοάνοσο και το παιδάκι με το χρόνιο άσθμα”. Μόνο λυπητερό βιολάκι λείπεις και σε οποιαδήποτε άλλη περίπτωση μια τέτοια πρόταση θα διαγραφόταν με μονοκονδυλιά από το μαθητικό τετράδιο, αλλά οι χαλεποί καιροί απαιτούν έκτακτα μέτρα.

• Επίκληση στην αυθεντία: Ο πομπός επικαλείται απόψεις/γνωματεύσεις μιας αυθεντίας για να ενδυναμώσει την ισχύ των θέσεων τους. Είναι μέσο πειθούς με μεγάλη αποτελεσματικότητα αφού η άποψη ενός ατόμου με κύρος, δίνει ειδικό βάρος στην επιχειρηματολογία μας. Στην περίπτωση του κορωνοϊού ποιος θεωρείται αυθεντία; Λοιμωξιολόγοι, επιδημιολόγοι, εντατικολόγοι και λοιποί -λόγοι που η ειδικότητα τους τους δίνει τη δυνατότητα να κουράρουν ασθενείς του συγκεκριμένου ιού. Ποιοι δεν είναι αυθεντίες; Οποιοσδήποτε μη λοιμωξιολόγος/επιδημιολόγος/εντατικολόγος. Οποιοσδήποτε λοιμωξιολόγος/επιδημιολόγος/εντατικολόγος επιλέγει να εκφράσει την προσωπική και όχι επιστημονική του τοποθέτηση. Οποιοσδήποτε διάσημος/αναγνωρίσιμος/αυθεντία σε άσχετο πεδίο. Δεν πα να είσαι ο Μπετόβεν ή η Μαρί Κιουρί; Δεν μας νοιάζει η γνώμη σου, γιατί είναι γνώμη αλλά όχι γνώση και ως άτομο με επιρροή δεν θα έπρεπε να τοποθετείσαι για θέματα που ΔΕΝ ΓΝΩΡΙΖΕΙΣ. 

   

Η τροπικότητα

Οι τροπικότητες  είναι νέα προσθήκη στις πανελλήνιες εξετάσεις και έτσι ονομάζονται  οι διάφορες σημασιολογικές λειτουργίες που εκφράζονται με τη χρήση των εγκλίσεων και δείχνουν την υποκειμενική στάση του ομιλητή. Μια πρόταση μπορεί να έχει μια μόνο τροπικότητα, οπότε καλό είναι να μπορούμε να ξεχωρίσουμε τι θέλει να δηλώσει. 

Στις οδηγίες του ΕΟΔΥ διαβάζουμε “αποφεύγουμε τα μη απαραίτητα ταξίδια, αποφεύγουμε χώρους συγχρωτισμού, εφαρμόζουμε της υγιεινής των χεριών¨. Εδώ έχουμε δεοντική τροπικότητα που εκφράζει την υποχρέωση του υποκειμένου να κάνει μια ενέργεια. Θα μπορούσαν να ξεκινούν οι προτάσεις με “πρέπει”, αλλά μάλλον θα φαινόταν πολύ έντονο. 

Τι σημαίνει δεοντική τροπικότητα; Ότι ο ΕΟΔΥ περιμένει δεδομένα από εμάς να κάνουμε αυτά που προτείνει και επιθυμεί να μην είμαστε επαναστατικά πνεύματα. Όταν λέμε ότι δεν συνωστιζόμαστε αυτό σημαίνει ότι δεν συνωστιζόμαστε που-θε-να. Δεν είμαστε μάγκες της ζωής αν κάνουμε του κεφαλιού μας σε επίσημες οδηγίες. Δε το λέω εγώ, η δεοντική τροπικότητα το ορίζει!

Σχεδιάγραμμα

Tο βασικότερο κομμάτι της έκθεσης. Μπορεί να πέφτουν τα ίδια θέματα ξανά και ξανά αλλά όποιος έχει μελετήσει σοβαρά, μπορεί να απαντήσει σε κάθε θέμα. Τι θα γράφαμε λοιπόν αν το θέμα μας ζητούσε:

Αιτίες; Ο ιός ξεκίνησε από μια επαρχία της Κίνας αλλά σύντομα εξαπλώθηκε σε πολλές χώρες του κόσμου. Τα αίτια πολλά: ο σύγχρονος τρόπος ζωής με την υπερπληθώρα ανθρώπων και τον συνωστισμό στα αστικά κέντρα. Οι άνθρωποι είναι αποξενωμένοι, οι σχέσεις τυπικές και έτσι δεν νοιάζονται εύκολα για τον συνάνθρωπο θεωρώντας αν οι δυσκολίες δεν τους αγγίζουν, δεν τους αφορούν.  Επίσης, ο ατομικισμός και η απώλεια της κοινωνικής συνείδησης. Οι άνθρωποι πιστεύουν πως μόνο ο εαυτός τους έχει σημασία, δεν συνειδητοποιούν το κοινωνικό τους ρόλο και δεν βλέπουν το άτομο τους ως κομμάτι μιας κοινότητας με ουσιαστικούς δεσμούς. Κάνουν ό,τι θέλουν, όποτε το θέλουν και δεν συμμορφώνονται εύκολα σε υποδείξεις. Φυσικά, ευθύνη έχουν οι φορείς αγωγής δηλαδή η οικογένεια και το σχολείο που δεν καλλιεργούν την κοινωνική συνείδηση ούτε ενδυναμώνουν το αίσθημα ατομικής ευθύνης. Οι οδηγίες είναι απλές, αλλά γονείς συνεχίζουν να αφήνουν παιδιά σε παππούδες ή δεν ενημερώνουν αναλυτικά τους αγαπημένους τους που ανήκουν σε ευπαθείς ομάδες. Φταίνε τα Μ.Μ.Ε με την ανευθυνότητα τους, την παραπληροφόρηση και το κυνήγι της τηλεθέασης αλλά και η Πολιτεία που σε καιρούς κρίσης δεν δείχνει πάντα την αρμόζουσα ταχύτητα, σοβαρότητα και αυστηρότητα. 

Συνέπειες; Η βασικότερη συνέπεια είναι η επιβάρυνση της δημόσιας υγείας. Άνθρωποι αρρωσταίνουν γρηγορότερα, εντονότερα και σε μεγαλύτερες ποσότητες. Πεθαίνουν άνθρωποι που δεν θα πέθαιναν υπό άλλες συνθήκες, παρά την επιβαρυμένη τους υγεία, ενώ μεγάλα κομμάτια του πληθυσμού είναι άρρωστα. Πράγμα που σημαίνει ότι ακόμα και αν το μεγαλύτερο ποσοστό απλώς εμφανίσει πυρετό, βήχα, κόπωση θα έχουμε μεγάλο αριθμό ατόμων άρρωστο ταυτόχρονα. Αυτό οδηγεί στο μεγαλύτερο κίνδυνο, την κατάρρευση του συστήματος υγείας. Κάθε σύστημα υγείας μπορεί να διαχειριστεί χ βαρέα περιστατικά ταυτοχρόνως, οπότε αν έχουμε μαζική συσσώρευση περιστατικών για αξιολόγηση, θεραπεία ή -ω μη γένοιτο- νοσηλεία στην εντατική θεραπεία, είναι πολύ πιθανόν να μην υπάρχουν τόσες διαθέσιμες κλίνες. Έτσι, όχι μόνο θα πεθάνουν άνθρωποι από τον κορωνοϊό  αλλά και από οποιοδήποτε άλλο αίτιο, π.χ τροχαίο, απαιτεί διασωλήνωση. Φυσικά, μια κατάρρευση του συστήματος υγείας, μια καραντίνα μακράς διαρκείας ή ο πανικός του γενικού πληθυσμού θα οδηγήσει σε σοβαρά οικονομικά προβλήματα. Ήδη απολύονται άνθρωποι από μικρές επιχειρήσεις για να μην πληρώνονται όσο διαρκεί η αναταραχή, ενώ δεν είναι μικρές οι οικονομικές συνέπειες που θα βιώσει το κράτος στο σύνολο του. 

Λύσεις; Συνειδητοποίηση της ατομικής μας ευθύνης, κατανόηση του χρέους προς τον εαυτό μας και την κοινωνία, απόρριψη της υπεραισιοδοξίας ως τρόπο αντιμετώπισης γιατί εύκολα μετατρέπεται σε εθελοτυφλία, αλληλεγγύη προς τους ανθρώπους που χρειάζονται παραπάνω βοήθεια (π.χ για τα ψώνια ή πληρωμή λογαριασμών), ευσυνειδησία προς τους συμπολίτες μας (δεν κάνουμε στοκ από χαρτιά υγείας, αγοράζουμε τα απαραίτητα για 2 εβδομάδες). Επίσης, η πολιτεία πρέπει να κάνει σοβαρή δουλίτσα στον τομέα της ενημέρωσης, της λήψης προληπτικών μέτρων, στην διαχείριση των ιατρικών θεμάτων, αλλά και στην επίλυση των οικονομικών ζητημάτων που προκύπτουν από την καραντίνα. 

Είδατε που η Έκθεση μπορεί να φανεί χρήσιμη και σε περιπτώσεις πανδημίας; Να διαβάζετε, παιδιά μου, τα βιβλία μπορούν να σου αλλάξουν την ζωή.