Τις πταίει με το μάθημα της Έκθεσης;

Τελικά τις πταίει;

Ένα βασικό πρόβλημα του μαθήματος είναι η έλλειψη πρωτοτυπίας. Οι ασκήσεις ειναι μηχανιστικές, “φιλολογίστικες” και δεν προάγουν την ουσιαστική γνώση ή κατανόηση του κειμένου. Οι ασκήσεις ανακυκλώνονται κάθε χρόνο και οι  εκφωνήσεις των εκθέσεων είναι διατυπωμένες με ουδέτερο και ηθικοδιδακτικό χρώμα που καθοδηγούν τις απαντήσεις και  δείχνουν ξεκάθαρα ποια είναι τα  “σωστά” επιχειρήματα. Συχνά, οι υποψήφιοι παραπονιούνται πως πρέπει να εκφραστούν σαν συντηρητικοί μεσήλικες για να αποδώσουν σωστά την έκθεση και μάλλον δεν έχουν άδικο.

Κάποιος καλοπροαίρετος θα έλεγε ότι αυτό είναι θετικό: οι εξετάσεις πρέπει να είναι κάπως αναμενόμενες γιατί τα παιδιά υφίστανται μεγάλη ψυχολογική πίεση και τρέμουν τις δυσάρεστες εκπλήξεις. Λάθος! Παρότι τα βοηθήματα είναι γεμάτα από τις ασκήσεις που πέφτουν, οι βαθμολογίες στο συγκεκριμένο μάθημα διαχρονικά είναι από μετριότατες ως απογοητευτικές. 

Άμεσο αποτέλεσμα της ελλειψης πρωτοτυπίας ειναι και ο τρόπος διδασκαλίας. Θεωρητικά, το μάθημα διδάσκεται με επεξεργασία ποικίλων θεμάτων γύρω από κάποια θεματική και ενδελεχή συζήτηση. Στην πραγματικότητα, ο χρόνος είναι πολύ περιορισμένος, τα δυνητικά θέματα αμέτρητα και η διδασκαλία γίνεται με σύντομη συζήτηση και μπόλικη μελέτη έτοιμων επιχειρημάτων ανά θέμα. Οι μαθητές πιέζονται να αποστηθίσουν επιχειρήματα και δυσκολες λέξεις, ενώ οποιοδήποτε θέμα συνδυαστικό ή ελάχιστα διαφορετικό προκαλεί άγχος και ανασφάλεια. 

Και πως να μην αγχώνονται; Μέχρι την Β΄Λυκείου οι μαθητές γράφουν ελάχιστες εκθέσεις, έχουν έρθει σε επαφή με περιορισμένα κείμενα και σε κατά κανόνα δεν έχουν διαβάσει ολόκληρα βιβλία. Πότε να εξασκηθούν στην κατανόηση κειμένου; Την τελευταία τους χρονιά, ενώ ο χρόνος μετράει αντίστροφα; Αναμενόμενα, λοιπόν, στρέφονται στις προκάτ επιχειρηματολογίες που σε τίποτα δεν θυμίζουν κείμενα γραμμένα από εφηβικό χέρι. 

Τι θα μπορούσε να γίνει λοιπόν; Ριζική αλλαγή στο μάθημα της Γλώσσας από την Α’ Δημοτικού. Το ψάρι βρωμάει από το κεφάλι και κανείς δεν πρόκειται να μάθει κατανόηση και παραγωγή γραπτού λόγου, την τελευταία του σχολική χρονιά εν μέσω υψηλής πίεσης. 

Η καλλιέργεια λεξιλογίου και έκφρασης σχετίζονται άμεσα με τα γλωσσικά ερεθίσματα που δέχεται καθημερινά ένα άτομο. Σύμφωνα με τον αναδυόμενο γραμματισμό, εξασκούμαστε στην γραφή και την ανάγνωση από την πρώτη μέρα της ζωής και αυτό δεν ξεκινά στην Α΄Δημοτικού. Όσο περισσότερα κείμενα κάθε είδους διαβάζει κάποιος, τόσο καλύτερα εκφράζεται γραπτά και προφορικά. Οι έρευνες διαρκώς δείχνουν ότι οι Έλληνες δεν αγοράζουν βιβλία και την σημαντικότερη ευθύνη την έχει το σχολείο.

Με λίγα λόγια η λύση είναι προφανής: αποδέσμευση από το σχολικό βιβλίο. Η γλώσσα είναι ζωντανός οργανισμός και η κατανόηση και παραγωγή λόγου προϋποθέτει την κινητοποίηση του ενδιαφέροντος. Από το δημοτικό ακόμα, οι  μαθητές πρέπει να εξασκούνται με ποικίλα κείμενα: ολόκληρα λογοτεχνικά βιβλία κλασικά ή μοντέρνα, επιστημονικά κείμενα, άρθρα, κείμενα οδηγιών, κυριολεκτικά ό,τι είναι γραμμένο με λέξεις. 

Μέσα από επεξεργασία πληθώρας αυθεντικών κειμενικών ειδών, οι μαθητές έρχονται σε επαφή με καινούριο λεξιλόγιο, διαφορετικά στυλ γραφής και ενδιαφέρον περιεχόμενο που προάγει την κριτική σκέψη και τον διάλογο. Βιωματικά κατανοούν τις απαιτήσεις του κάθε κειμενικού είδους και προσαρμόζουν τη γραφή τους ανάλογα με το αναμενόμενο επικοινωνιακό αποτελεσμα. Η επεξεργασία των κειμένων μπορεί να είναι προφορική ή γραπτή μέσα από ασκήσεις, βιβλιοπαρουσιάσεις, debate, έρευνα για κάποιο θέμα. 

Επίσης, οι μαθητές οφείλουν να παράγουν ποικιλία κειμενικών ειδών σε πλαίσιο αυθεντικών επικοινωνιακών περιστάσεων: αρθρογραφία σε σχολικές εφημερίδες, ρητορικοί αγώνες, ομιλίες μαθητών σε σχολικές γιορτές, δημιουργία εκδηλώσεων ευαισθητοποίησης για κοινωνικά ζητήματα από τα ίδια τα παιδιά. Συναντήσεις με συγγραφείς, παρακολούθηση ταινιών και θεατρου, η λίστα δεν έχει τελειωμό. 

Με λίγα λόγια, διαρκής τριβή με το κείμενο που θα δώσει τα εργαλεία αλλά και την αυτοπεποίθηση ότι μπορούν να γράψουν ένα οποιοδήποτε στρωτό κείμενο με σωστά ελληνικά. Η γλώσσα δεν είναι μαθηματικά για να αντιμετωπίζεται με μεθοδολογίες. Η επιστροφή στην ουσία του μαθήματος, όχι μόνο θα βελτιώσει τις επιδόσεις αλλά θα διαμορφώσει αναγνώστες και συγγραφείς που δεν βαρυγκομούν όταν βλέπουν βιβλίο. Άτομα με δεξιότητες απαραίτητες για την ζωή, όχι μόνο για την είσοδο στο πανεπιστήμιο.