Πρέπει να γυρίσουν τα λατινικά στις πανελλήνιες;

Αποφοίτησα από το σχολείο το 2003 και έδωσα Πανελλήνιες στην Β’ και Γ΄Λυκείου. Ξαναέδωσα αργότερα για να περάσω στην 2η σχολή μου, οπότε συνολικά εξετάστηκα τρεις φορές στα λατινικά και πήρα άριστους βαθμούς. Τα λατινικά, αν τα δούμε μόνο ως μάθημα για να μαζέψουμε μοριάκια, είναι εξαιρετικά. Μικρή ύλη, απολύτως συγκεκριμένα φαινόμενα γραμματικής-συντακτικού, ίδιες ασκήσεις τα τελευταία 20 χρόνια. Όποιος μαθητής ξέρει ξένες γλώσσες, ακόμα και μόνο μέτρια αγγλικά, μπορεί να γράψει άριστα, αν φυσικά διαβάσει.

Είναι το μοναδικό μάθημα της θεωρητικής που μπορεί να προσφέρει εύκολες μονάδες και το πιο αντικειμενικό. Επίσης, είναι το πιο εύκολο να διδαχθεί σωστά, γιατί είναι απολύτως συγκεκριμένο σε όλα του.  Αν μας ενδιαφέρει ως ένα μάθημα που συμπληρώνει την παλέτα των πανελληνίων εξετάσεων, καλώς υπάρχει γιατί λειτουργεί εξισορροπιστικά με τα υπόλοιπα, υποκειμενικά προς την διδασκαλία/εξέταση/αξιολόγηση, μαθήματα.

Αν το ζητούμενο μας, όμως, είναι η διδασκαλία των λατινικών με τρόπο που τα παιδιά θα γνωρίσουν, μελετήσουν και τελικά αγαπήσουν την υπέροχη λατινική γραμματεία, έχουμε αποτύχει οικτρά. Βαυκαλιζόμαστε αν πιστεύουμε ότι αυτός ο τρόπος διδασκαλίας και εξέτασης, δημιουργεί άτομα που έμαθαν λατινικά, αγάπησαν τα λατινικά και συνέχισαν να τα μελετούν ακόμα και από μετάφραση ή έστω θυμούνται τρία βασικά πράγματα έξι μήνες μετά τις πανελλήνιες. Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. 

Από την εποχή της Βαυαροκρατίας, τα λατινικά έχουν μπει (και βγει) κάμποσες φορές από το εκπαιδευτικό σύστημα. Ανάλογα την εποχή, διδάσκονταν ακόμα και 10ωρα/εβδομάδα, οι μαθητές εξετάζονταν σε άγνωστο και ευθύ-αντίστροφο, το μάθημα υπήρχε σε κάμποσες τάξεις ή περιορίζονταν στο λύκειο. Η αντιμετώπιση των υπουργών παιδείας προς τα λατινικά συνδέεται στενά με την στάση τους προς το μάθημα των αρχαίων ελληνικών και όσα αυτό συμβολίζει για την ιστορία της χώρας μας. Σε αυτό το ωραίο άρθρο  όποιος θέλει, μπορεί να διαβάσει μια πλήρη ανασκόπηση της ιστορίας των λατινικών ως σχολικό μάθημα. Από το 1984 μέχρι το 2019, διδασκόμασταν από το ίδιο εγχειρίδιο, το ανθολόγιο 50 κειμένων των Γ. Σαββαντίδη και Μ. Πασχάλη. Τριανταπέντε ολόκληρα χρονάκια, το βιβλίο δεν άλλαξε, γιατί μάλλον υπέθεσαν ότι οι νεκρές γλώσσες δεν έχουν ανάγκη από νέους τρόπους διδασκαλίας. Ή έστω ένα νέο ανθολόγιο, έτσι για την τσαχπινιά. 

Όπως πολλά άλλα πράγματα σε αυτήν την ηλιόλουστη χώρα, τα σχολικά μαθήματα συνδέονται με ιδεολογικές προκαταλήψεις. Τα λατινικά θεωρούνται “συντηρητικό’ μάθημα, οπότε συχνά εξοβελίζονται από τις “προοδευτικές” κυβερνήσεις, μια τακτική φυσικά που προσβάλλει την τεράστια αξία της ρωμαϊκής γραμματείας, η οποία μπορεί να υπερηφανεύεται για αριστουργήματα που σφράγισαν την νεότερη ευρωπαϊκή λογοτεχνία. Τα έργα του Κικέρωνα, προκαλούν δέος μέχρι σήμερα, η ρωμαϊκή σάτιρα είναι υψηλού επιπέδου και η συνολική ρωμαϊκή γραμματεία, σε διαρκή διάλογο με τα ελληνικά πρότυπα, φτάνει σε αξιοθαύμαστο ύψος. Πέρα από τις λογοτεχνικές αρετές, τα λατινικά κείμενα προβάλλουν τον ιδεολογικό πλούτο της ρωμαϊκής κοινωνίας. Αξίες όπως η ανδρεία, η πίστη, η σοφία, η σοβαρότητα (gravitas), ο σεβασμός στην οικογένεια, την πολιτεία και τα πάτρια ήθη, διαπερνούν τα λατινικά κείμενα και μένουν κτήμα εσαεί στους αναγνώστες. 

Τι από όλα αυτά προβάλλονται με τον τρόπο που διδάσκεται το μάθημα; Απολύτως τίποτα. Τι-πο-τα. Είμαι απολύτως σίγουρη πως αν ρωτήσω κάποιον περσινό απόφοιτο, να μου πει τα ονόματα από τους συγγραφείς των κειμένων που διδάχτηκε, δε θα μπορεί. Η συντριπτική πλειοψηφία αναφέρεται στα μαθήματα με τον τίτλο, με το νούμερο της ενότητας ή περιγραφικά π.χ “το κείμενο με το ελάφι”. Και καλά κάνουν, η ύλη δεν απαιτεί μελέτη του κειμένου, μόνο γραμματικοσυντακτική ανάλυση του. Οι περισσότεροι δεν διαβάζουν καν το εισαγωγικό κειμενάκι, αφού είναι εκτός ύλης και οι περισσότεροι φιλόλογοι δεν αφιερώνουμε ούτε δυο κουβέντες για το συγγραφέα, το κείμενο, την εποχή (όλα αυτά είναι εκτός ύλης).

Τα κείμενα είναι πολύ μικρά σε έκταση, απλοϊκά στα νοήματα και επεξεργασμένα ώστε να διδάσκουμε συγκεκριμένο γραμματικό και συντακτικό φαινόμενο με καθένα από αυτά. Ερμηνευτικές ερωτήσεις δεν μπαίνουν, αλλά ούτε ερωτήσεις γραμματολογίας (“εισαγωγής”). Η μετάφραση των κειμένων μαθαίνεται πανεύκολα, με μεγάλο αριθμό μαθητών, ακόμα και μετρίων επιδόσεων, να τις λέει απ έξω, χωρίς ανάσα, σαν ποίημα. Παρότι συνέχεια τονίζουμε ότι η εκμάθηση του λεξιλογίου είναι απαραίτητη για διευκόλυνση της μελέτης αλλά και την ουσιαστική γνώση της γλώσσας, οι περισσότεροι μαθητές μαθαίνουν μόνο τους αρχικούς χρόνους των ρημάτων ή την κλίση που ανήκουν τα ουσιαστικά, χωρίς να μαθαίνουν την μετάφραση των λέξεων. Πέραν της μετάφρασης όλες οι υπόλοιπες ασκήσεις είναι γραμματικοσυντακτικές, δηλαδή κλίση ουσιαστικών/ρημάτων, μετατροπές σε άλλη φωνή, συντακτική αναγνώριση και άλλα παρόμοια.

Αυτό είναι το μάθημα των λατινικών στο ελληνικό σχολείο και όποιος υποστηρίζει το αντίθετο λέει ψέματα. Όλα τα παραπάνω περιγράφουν το μάθημα όπως διδάσκονταν την τελευταία 20ετία, χωρίς να γνωρίζω αν θα έχει την ίδια μορφή και του χρόνου. Αν αποκτήσει ολόφρεσκη πνοή το μάθημα, τζάμπα έγραψα τόσες λέξεις, αλλά χαλάλι. Πιστεύει κάποιος όμως, ότι θα υπάρχουν φοβερές διαφορές;

Το μεγάλο πρόβλημα σε αυτή την χώρα είναι ότι συζητάμε για τα διδασκόμενα μαθήματα φέρνοντας ως επιχείρημα την πραγματική αξία τους (όταν διδάσκονται σωστά) και όχι παραδεχόμενοι τις ουσιαστικές ελλείψεις των αναλυτικών προγραμμάτων που προσβάλλουν την ουσία των μαθημάτων αυτών. Η επιμονή μας για ύπαρξη ή εκδίωξη κάποιου μαθήματος, βασίζεται σε θεωρίες και όχι στην πραγματικότητα, λες και αν πούμε ότι το μάθημα διδάσκεται λάθος, δεν είμαστε καλοί φιλόλογοι. Ίσα ίσα, αν είμαστε καλοί φιλόλογοι, οφείλουμε να ανατριχιάζουμε με την παντελή έλλειψη σεβασμού  που επιδεικνύουμε προς την ρωμαϊκή γραμματεία.

Προσωπικά λίγο με ενδιαφέρει αν επιστρέψουν τα λατινικά ή όχι. Τα βιβλία των λατινικών αλλά και της κοινωνιολογίας, που ξαφνικά μεταμορφώθηκε σε αντίπαλο δέος λες και δεν έχει αξία ως επιστήμη, είναι παντελώς κακογραμμένα, παλιακά και η εξέταση τους βασίζεται στην παπαγαλία. Αν δεν αλλάξει ριζικά ο τρόπος που διδάσκουμε τα μαθήματα στην δευτεροβάθμια εκπαίδευση, αν δεν γίνουν ριζικές τομές στον χώρο της παιδείας, αν δεν γραφούν νέα αναλυτικά προγράμματα, ουσιαστική πρόοδος δεν θα υπάρξει ποτέ. Το σημαντικότερο δε, είναι να αποδεσμευτούν οι πανελλήνιες από το λύκειο. Η Γ΄Λυκείου είναι φτιαγμένη για τις πανελλήνιες, διδασκόμαστε μόνο όσα είναι στην ύλη και δεν υπάρχει δευτερόλεπτο για δημιουργικότητα ή πρωτοτυπία. 

Στην πραγματικότητα, δεν υπάρχει δίλημμα κοινωνιολογία ή λατινικά. Ας παραμείνουν και τα δύο, ας φύγουν και τα δυο, ας έρθουν κάποια άλλα. Το βασικό μας αίτημα θα έπρεπε να είναι η ολόπλευρη ανανέωση της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Όσοι υπερασπίζονται την κοινωνιολογία, μιλούν για τα κοινωνικά θέματα που προσεγγίζει, για την κριτική σκέψη που ανθίζει, για όλα τα απολύτως υπαρκτά οφέλη που μπορεί να προσφέρει η σπουδή της κοινωνιολογίας στο άτομο. Όμως, έτσι διδάσκεται το μάθημα; Έχει εργασίες, ασκήσεις πάνω σε κοινωνικά προβλήματα, συνεργατικά πρότζεκτ; Για κάθε φωτισμένο δάσκαλο που προκαλεί φλογερές συζητήσεις ανάμεσα στους μαθητές, υπάρχουν άλλοι δέκα που υπογραμμίζουν τα sos, εξηγούν ορισμούς και εξετάζουν κυκλικά την τάξη στην παπαγαλία. Άλλωστε, η τελική εξέταση είναι παπαγαλία, δεν κάνουν κάτι λάθος οι συνάδελφοι. Όσοι υποστηρίζουν τα λατινικά μιλούν για την γλώσσα που αποτέλεσε την βάση των ευρωπαϊκών γλωσσών, για το λαμπρό πολιτισμό, τους εξαίρετους συγγραφείς.

Πράγματι, η μελέτη των λατινικών πραγμάτων μόνο καλό μας κάνει. Έχουμε ήδη αναφερθεί στον τρόπο διδασκαλίας, που δημιουργεί μαθητές ικανούς να γράψουν καθαρό 20, αλλά αν ρωτήσεις ποιος είναι ο Κικέρωνας (ο οποίος αναφέρεται στα κείμενα της ύλης), μάλλον δεν ξέρουν να σου πουν ούτε δυο λογάκια.  Αν τους ζητήσω να πουν “καλημέρα, το όνομα μου είναι τάδε”, δεν θα μπορούν. Τότε γιατί φωνάζουμε ότι με τα λατινικά μαθαίνουμε στα παιδιά την βάση των ευρωπαϊκών γλωσσών; Βγάζουμε παιδιά που ξέρουν να κάνουν μετατροπές των υποθετικών λόγων και να κλίνουν τις 300- 400 λέξεις της ύλης. Αυτό δεν είναι ουσιαστική γνώση, δεν μένει στην μνήμη, ούτε προετοιμάζει τους μαθητές για την μελλοντική τους ζωή, όπως οφείλουν να κάνουν τα σχολικά μαθήματα. Τα λατινικά είναι ένα εξειδικευμένο μάθημα που χρειάζονται μόνο οι μελλοντικοί φοιτητές φιλολογίας, όχι το σύνολο της θεωρητικής κατεύθυνσης. Ακόμα και αυτό το επιχείρημα όμως δεν (με) πείθει, γιατί στην σχολή είχαμε κάμποσους Κύπριους φοιτητές που πέρασαν χωρίς να έχουν διδαχθεί ποτέ λατινικά και θριάμβευσαν, ενώ πολλοί από εμάς πάθαμε ένα σοκ όταν είδαμε πως διδάσκονται σωστά τα λατινικά.

Το μεγάλο κείμενο μου, δεν έχει σκοπό να πείσει για την εκδίωξη των λατινικών. Πιστεύω ακράδαντα ότι έχουν θέση στο δημόσιο σχολείο, ακόμα και από το γυμνάσιο σε συνδυασμό με τα αρχαία ελληνικά, με τα οποία άλλωστε ήταν σε διαρκή, γόνιμο διάλογο και αλληλεπίδραση. Είμαι σίγουρη ότι η χώρα μας, με τον λαμπρό πολιτισμό, θα μπορούσε να επωφεληθεί από κλασικά λύκεια και ενίσχυση των πανεπιστημιακών κλασικών σπουδών. Θα μπορούσαν να έρχονται για πανεπιστημιακές σπουδές στις φιλολογίες μας, άνθρωποι από όλο το κόσμο και η βαριά “βιομηχανία” μας, να μην είναι μόνο ο τουρισμός αλλά και τα γράμματα.

Μπορεί να γκρινιάζω τόση ώρα για τα σχολικά λατινικά, όμως η αλήθεια είναι πως 15 χρόνια μετά, και χωρίς να έχω ακολουθήσει κλασική ειδίκευση, θυμάμαι ακόμα τους απίθανους καθηγητές λατινικών που είχα στο Α.Π.Θ και τα πανέμορφα κείμενα που μελετήσαμε. Γιατί εκεί δεν αναλωνόμασταν στο σουπίνο ή την εισαγωγή της χρονικής πρότασης με τον ιστορικό-διηγηματικό cum.Για άλλη μια φορά κοιτάμε το δέντρο και χάνουμε ο δάσος. 

.