Πανελλήνιες 2020:  Έκθεση- Λογοτεχνία (Θέμα Γ΄) 

Η μεγάλη αλλαγή στο μάθημα της νεοελληνικής γλώσσας είναι η συνεξέταση του με το μάθημα της λογοτεχνίας. Παρότι αρχικά είχε ανακοινωθεί διαμοιρασμός των μορίων 50-50 ανάμεσα στα δυο μαθήματα, τελικά φέτος το κομμάτι της λογοτεχνίας θα αφορά μόνο το 3ο θέμα και θα βαθμολογείται με 15 μονάδες. 

Ο ερμηνευτικός διάλογος

Στόχος της συνεξέτασης είναι η δημιουργία ερμηνευτικού διαλόγου με το κείμενο. Τα παιδιά διαβάζουν το κείμενο με στόχο την πολύπλευρη κατανόηση του και καλούνται στην διατύπωση ερμηνευτικού σχολίου. Η προσωπική τοποθέτηση είναι απαραίτητη όπως και η επικαιροποιημένη ερμηνεία των γραφομένων αφού οι υποψήφιοι πρέπει να τοποθετηθούν στο θέμα υπό διερεύνηση και να τεκμηριώσουν τις προσωπικές τους θέσεις. Φυσικά, η διατύπωση προσωπικής άποψης δεν είναι συνώνυμη με την προχειρότητα ή την προφορικότητα. Κάθε άλλο. 

Οι κειμενικοί δείκτες

Φέτος είπαμε την φράση “αξιοποίηση κειμενικών δεικτών” τόσες φορές που κουραστήκαμε. Για καιρό υπήρχε μια αγωνία σε φιλολόγους και υποψηφίους σχετικά με τους πολυθρύλητους κειμενικούς δείκτες αλλά τελικά νομίζω κατασταλάξαμε στο τι είναι. 

Κειμενικοί δείκτες περιεχομένου είναι ο τίτλος, οι χαρακτήρες, οι αξίες/ιδέες/αντιλήψεις/στάσεις, οι συμπεριφορές, οι ανθρώπινες σχέσεις, το συναισθηματικό κλίμα, οι κοινωνικό-πολιτισμικές συνθήκες (συγκείμενο), οι διακειμενικές αναφορές. 

Κειμενικοί δείκτες μορφής είναι το λογοτεχνικό γένος/ είδος, οι αφηγηματικές τεχνικές/τρόποι, οι γλωσσικές επιλογές, το λεξιλόγιο- ύφος, τα εκφραστικά μέσα, οι εικόνες, η στίξη, η δομή, οι συνδετικές λέξεις/φράσεις, η στιχουργική. Με λίγα λόγια, ως κειμενικός δείκτης λογίζεται το κάθε στοιχείο του κειμένου. 

Η αξιολόγηση του ερμηνευτικού σχολίου

Στη φετινή χρονιά υποθέτουμε ότι θα πέσουμε στα μαλακά μιας και είναι η πρώτη φορά της συνεξέτασης και επικρατεί άγχος ολούθε. Βέβαια, το τί είναι εύκολο και τι όχι είναι απολύτως υποκειμενικό, οπότε καλό είναι να είμαστε προετοιμασμένοι για παν ενδεχόμενο. 

Ο,τι κείμενο και αν πέσει πρέπει να θυμόμαστε τα εξής βασικά στοιχεία ερμηνευτικού σχολιασμού. Αρχικά, προσπαθούμε να κατανοήσουμε επακριβώς το κεντρικό θέμα του κειμένου, χωρίς να περιοριζόμαστε στις πρώτες εντυπώσεις. Για παράδειγμα, στο κείμενο “Μπάμπιες” της Θεωνής Κοτίνη, διαβάζουμε μια πολύ σύντομη ιστορία για μια οικογένεια που τρώει μπάμιες και ο γιος δυσφορεί. Το θέμα φυσικά δεν είναι ούτε το οικογενειακό τραπέζι ούτε η απέχθεια του για τις μπάμιες, αλλά αυτό που μένει ως τελική αίσθηση: οι οικογενειακές σχέσεις, το τραύμα, η συναισθηματική ένταση που διαλύει τις οικογένειες. Είναι σημαντικό, λοιπόν, να κατανοούμε τις ιδέες αλλά και το συναισθηματικό κλίμα του κειμένου. Επίσης, κάθε τι που υποστηρίζουμε το τεκμηριώνουμε με παραπομπές στα σχετικά χωρία του λογοτεχνικού κειμένου. 

Πολύ σημαντικό επίσης είναι οτί δεν ξεχνάμε ποτέ τους κειμενικούς δείκτες. Ο συγγραφέας δεν γράφει τυχαία,  αλλά κάνει συνειδητές επιλογές για να περάσει τα μηνύματα του. Αναφερόμαστε σε οποιοδήποτε κειμενικό δείκτη μορφής ή περιεχομένου θέλουμε, χωρίς να μετράμε αν είναι πολλοί ή λίγοι. Άλλος μαθητής θα εστιάσει στο λεξιλόγιο, άλλος στις εικόνες και ένας τρίτος στην ποιητική λειτουργία της γλώσσας. Όλα σωστά θα θεωρηθούν γιατί το σημαντικό είναι να διαφανεί πως ο υποψήφιος κατανοεί τις επιλογές του συγγραφέα σχετικά με την οργάνωση και την δομή του κειμένου. Μέχρι στιγμής δεν έχουν ανακοινωθεί συγκεκριμένα μόρια για τους δείκτες αξιολόγησης του ερμηνευτικού σχολίου ούτε είναι πιθανόν να αναμένεται αξιοποίηση τάδε αριθμού κειμενικών δεικτών για να θεωρηθεί άριστη η απάντηση.  Ξανατονίζουμε πως ποτέ, ποτέ, ποτέ δεν ξεχνάμε την αναφορά στα χωρία του κειμένου. 

Τέλος, φροντίζουμε την οργάνωση του κειμένου μας και την γλωσσική μας έκφραση. Όσο απλό και αν είναι το κείμενο, δεν ξεχνάμε ποτέ ότι γράφουμε πανελλήνιες και κάθε λέξη μετράει. Δεν πέφτουμε στην παγίδα της προχειρότητας ούτε της προφορικότητας, ακόμα και αν γράφουμε απολύτως προφανή πράγματα. 

Η εκφώνηση του τρίτου θέματος

Ενδεικτικές εκφωνήσεις του τρίτου θέματος θα μπορούσαν να είναι οι παρακάτω: “να σχολιάσετε το βασικό θέμα του κειμένου”, “ποιο είναι το ερώτημα που θέτει το κείμενο και ποια είναι η δική σας απάντηση;”, “ποιο είναι το ερώτημα που προκύπτει στους στίχους 1-5 του ποιήματος; Τι σημαίνει αυτό το θέμα για εσάς;”.

Προσοχή! Αναφερόμαστε οπωσδήποτε σε κειμενικούς δείκτες αλλά δεν καταφεύγουμε σε τυπική αναφορά και απαρίθμηση. Εισάγουμε οργανικά την “φιλολογίστικη” πληροφορία στον λόγο μας που μοιάζει αυθόρμητος αλλά είναι απολύτως φροντισμένος. Ένα παράδειγμα ενδεικτικής απάντησης θα μπορούσε να είναι αυτό: “ Το ποίημα πραγματεύεται την διαρκή αναζήτηση του ανθρώπου για την εύρεση του νοήματος της ζωής και της κατανόησης των μυστηρίων της. Αυτή η προσπάθεια αποδίδεται με την εικόνα χχχχ (“αναφορά σε χωρίο”), την χρήση του συμβόλου της ανοιχτής θάλασσας στην οποία κινείται το καράβι της ζωής  (“αναφορά σε χωρίο) και την επανάληψη της φράσης χχχ στους στίχους 2,5, 19. Όλο το ποίημα παρομοιάζει την ζωή μας με καράβι  που πλέει αε θάλασσα για να δείξει το αέναο της κοπιώδους αναζήτησης νοήματος από τους ανθρώπους κάθε εποχής”. 

Πέρα από την εύρεση του θέματος, είναι πιθανόν η εκφώνηση να καλεί τους υποψηφίους στην  διατύπωση της προσωπικής άποψης για το υπό διαπραγμάτευση θέμα. Αυτή η εκφώνηση απαιτεί μεγάλη προσοχή, ειδικά αν έχει την μορφή “τι θα κάνατε στην θέση του πρωταγωνιστή; αν ζούσατε στην εποχή του, θα είχατε παρόμοια αντίδραση;”. Είναι δεδομένο πως η ειλικρινής απάντηση είναι ευπρόσδεκτη, γιατί η ειλικρίνεια διαφαίνεται μέσα από τον τρόπο έκφρασης. Ωστόσο, δεν ξεχνάμε ότι γράφουμε εξετάσεις οπότε προσπαθούμε να απαντάμε ολοκληρωμένα, πολύπλευρα, κρατώντας ισορροπίες και επιδεικνύοντας ενσυναίσθηση. Ακόμα και αν το περιγραφόμενο θέμα δεν μας έχει απασχολήσει ποτέ, προσπαθούμε να βρούμε μια απάντηση που δείχνει την κριτική μας σκέψη και την ικανότητα μας για πολύπλευρη προσέγγιση καταστάσεων.  Δεν είναι ανάγκη να πέσουμε στην παγίδα της “σωστής” απάντησης ούτε να μαντεύουμε την “αναμενόμενη” απάντηση. Οι εξεταστές δεν είναι μια ομοιογενής ομάδα ανθρώπων, ούτε όλοι οι φιλόλογοι έχουν συντηρητικές ιδέες, όπως συχνά υποθέτουν οι μαθητές μας. 

Μια άλλη πιθανή εκφώνηση μπορεί να ζητά από τους υποψηφίους να περιγράψουν την συναισθηματική κατάσταση του ήρωα. Ακόμα και αν η απάντηση φαντάζει προφανής, δεν ξεχνάμε την αναφορά στους κειμενικούς δείκτες: “ Η Μαρία, εργάζεται ως κοινωνική λειτουργός σε δομή κακοποιημένων γυναικών και εξαιτίας των περιστατικών που αναλαμβάνει, βιώνει μεγάλη συναισθηματική ένταση. Σε συζήτηση με μια φίλη της εξομολογείται όσα την βαραίνουν (αναφορά στο σχετικό χωρίο) και δείχνει την θλίψη και τον θυμό της μέσα από τον πηγαίο και αδιάκοπο λόγο της (αναφορά στο σχετικό χωρίο). Ο μακροπερίοδος λόγος της είναι γεμάτος εικόνες θλίψης και απόγνωσης (αναφορά στο σχετικό χωρίο) και την κάνουν να νιώθει πως πνίγεται (αναφορά στο σχετικό χωρίο). Καταλαβαίνω τους λόγους που ξεσπά και παρότι με αγγίζει βαθιά το δράμα των κακοποιημένων γυναικών, δεν ξέρω αν θα μπορούσα να εργαστώ σε παρόμοια δομή. Ωστόσο, ενημερώνομαι διαρκώς για θέματα ισότητας, συμμετέχω ενεργά σε δράσεις του σχολείου μου και πάντα αναζητώ σημάδια κακοποίησης σε γυναίκες του περιβάλλοντος μου. Δεν είναι απαραίτητο να γίνουμε όλοι ήρωες αλλά ακόμα και η μικρότερη βοήθεια που θα προσφέρουμε μπορεί να αλλάξει την ζωή κάποιου”.

Η συνεξέταση των δυο γνωστικών αντικειμένων μόνο ως θετική εξέλιξη μπορεί να εκληφθεί. Φυσικά, υπάρχουν πολλά βήματα ακόμα που πρέπει να γίνουν ώστε να είναι πραγματική συνεξέταση και όχι δυο διαφορετικά διαγωνίσματα που γράφονται μαζί. Ωστόσο, έγινε μια καλή αρχή και μας άνοιξε η όρεξη για το μέλλον!

Το άρθρο για τα ερωτήματα Α΄ & Β΄θα το βρείτε εδώ.

Το άρθρο γιά το ερώτημα Δ΄θα το βρείτε εδώ